Rio de Janeiro – ook bekend als A Cidade Maravilhosa, de prachtige stad – is een van de mooiste steden ter wereld. De vele attracties zijn onder andere de wereldberoemde stranden, het carnaval, het standbeeld van Christus de Verlosser, de Suikerbroodberg en er is nog veel meer. Samen vormen deze attracties een prachtig beeld op voor een ansichtkaart. Het Rio-leven wordt gedomineerd door: zon, zand, samba en voetbal.

Dit is echter slechts één kant van het verhaal. Voor veel inwoners van de stad kan dit paradijselijke beeld niet verder weg staan van de uitdagingen van hun dagelijkse realiteit.

Hoewel exacte cijfers moeilijk te bepalen zijn, leven zo’n 2 miljoen mensen, ongeveer 20% van de bevolking van Rio, in 1.000 wijken die bekend staan ​​als favela’s. Dit zijn “nederzettingen die worden gekenmerkt door informele gebouwen, huisvesting van lage kwaliteit, beperkte toegang tot openbare diensten, hoge bevolkingsdichtheid en onveilige eigendomsrechten.”

EduMais werkt in drie van zulke favela’s, Pavão-Pavãozinho en Cantagalo, gezamenlijk bekend als PPG. Gelegen tussen Copacabana en Ipanema vormen ze een dramatisch contrast met de rijkdom van Rio’s Zuid Zone (Zona Sul).

Volgens de volkstelling van 2010 is de gecombineerde populatie van PPG iets meer dan 10.000. Vanwege de moeilijkheden voor volkstellingen in favela’s, zal de werkelijke bevolking daar waarschijnlijk het dubbele zijn.

Meer dan 4.000 kinderen en tieners vormen deze waarschijnlijke populatie van 20.000 mensen. Van deze populatie:

leeft 50% in armoede
loopt 4% het risico om het onderwijs te verlaten
zijn 6,2% kinderen die niet naar school gaan

Hoewel de UPP Pavão-Pavãozinho en Cantagalo heeft gepacificeerd in 2009 , staan ​​deze jonge mensen nog dagelijks voor vele uitdagingen. Dit zijn onder meer geweld tegen drugs, armoede, seksueel misbruik, voedselonzekerheid en instabiliteit van huizen.

Wij geloven dat ze hetzelfde recht hebben op goed onderwijs en een vreedzaam leven te lijden als dat van hun rijkere buren. EduMais’ missie is dan ook de kinderen en tieners uit te rusten met kennis, hulpmiddelen en vaardigheden om een ​​betere toekomst voor zichzelf te kunnen opbouwen.

Veel waarnemers vertalen favela als ‘sloppenwijk’ in het Nederlands. Toch is dit ongelooflijk problematisch. Zoals Alan Mayne betoogt, heeft het woord sloppenwijk zo’n sterke invloed op de populaire verbeelding dat als je het eenmaal gebruikt “je gevangen bent in constructies die niet kunnen worden verwijderd“. Zowel favela als sloppenwijk zijn, zoals Mayne suggereert, “triggerwoorden die gebruikt worden om een ​​bepaald respons op te roepen.” Ze brandmerken en definiëren deze gebieden onmiddellijk als onwenselijk.

In het geval van de sloppenwijken van Rio neigen negatieve mediabeelden naar “de lange lijst van tekortkomingen van de favela’s: geweld, armoede, werkloosheid, drugsverslaving, corruptie, vroege zwangerschap, verstoorde gezinnen en ontoereikende openbare diensten”(Perlman p.ix) . Als gevolg hiervan lijden favela bewoners vaak aan sociale stigmatisering en vooroordelen.

Om aan de negatieve connotatie van het woord favela te ontsnappen, gebruiken sommige bewoners nu liever termen als morro (heuvel) en comunidade (gemeenschap). Er is echter net zo’n sterk argument om het woord favela op te eisen. Het muzikale genre, Rio funk, bevat bijvoorbeeld veel voorbeelden van bewoners die de term proberen te herwaarderen.

Dit is een complexe stelling met eigen merites aan beide zijden. Bij EduMais volgen we meestal het advies van een lokale NGO die betrokken is bij de belangenbehartiging van de favela’s, Catalytic Communities, om ze “favela’s te noemen”.

Welke naam ook wordt gebruikt, het belangrijkste is om te erkennen dat de behoeften en tekortkomingen in favela’s reëel zijn, maar niet de gehele realiteit zijn. De mensen in de favela’s hebben problemen, maar ze zijn niet ‘het probleem’ “(Perlman p.ix). Helaas is er nog een lange weg te gaan voordat deze visie algemeen aanvaard wordt.

Favela´s hebben last van stigmatisering sinds ze aan het einde van de negentiende eeuw in Rio opdoken. Inderdaad, het duurde bijna 100 jaar voordat favela´s zichtbaar waren op officiële stadsplattegronden (Perlman p.174). Zelfs hun eerste wettelijke erkenning in de jaren dertig was bitterzoet: ze werden een “aberratie” genoemd (Perlman p.27).

Sinds de jaren tachtig is dit beeld alleen maar erger geworden. Als gevolg van het besluit van Leonel Brizola de politie te verbieden de favela’s in te gaan, een ​​andere macht de controle over: drugshandel. Het daaropvolgende geweld van bende conflicten gaat vandaag de dag nog steeds door. Helaas is dit nu het eerste waar mensen aan denken als ze het woord favela horen.

Dit is niet alleen maar in Brazilië. Bijvoorbeeld, de populaire film, Cidade de Deus (Stad van God), bracht het gewelddadige verhaal naar een wereldwijd publiek in 2002. En een deel van het in first person shooter-game, Call of Duty: Modern Warfare 2 (2009), is ook gevestigd in Rio. Feitelijk, Pavão-Pavãozinho en Cantagalo waren zelfs de modellen voor de favela van het spel!

Toch is er een probleem met deze constante uitbeeldingen van geweld, vooral onder de nieuwsmedia in Brazilië. Hoewel ze zorgen voor een boeiend verhaal, is dit reducerend. Ze produceren een vertekend beeld van de realiteit van het favela-leven en negeren de andere kanten. Ze slagen er niet in de vreugde en het lachen te erkennen en herkennen die ​​tussen de tranen en de dood ook aanwezig zijn.

De berichtgeving in de media over favela’s dient alleen maar om de publieke goedkeuring voor een zwaar aangezette  politie-reacties te vergroten, waardoor de cyclus van geweld in stand wordt gehouden. In 2018 namen sterfgevallen door toedoen van de politie van Rio met 35% toe. Er moet iets veranderen.

Favela’s en hun inwoners hebben zoveel meer te bieden dan het door de media geschetste verhaal jou zou doen geloven! Het is inderdaad, in veel opzichten, de hartslag van Rio de Janeiro. Culturele verschijnselen als samba en Rio-funk vinden hun oorsprong in deze gemeenschappen.

Dit is de reden waarom Larry Rohter het verkeerd heeft om te stellen dat “Rio zijn eigenlijk twee zeer verschillende steden.” De morro en het asfalto zijn in feite diep met elkaar verweven. De torenhoge flatgebouwen van de rijke buurten werden gebouwd door de handen van de favela, de muzikale ritmes die de stad doordringen zijn bedacht en gemaakt door favela.

Zonder favela’s zou er geen Rio zijn. Ze zijn niet de donkere kant van de stad, maar een integraal onderdeel van haar geschiedenis. Zoals Perlman betoogt, “misschien is het enige blijvende onderscheid tussen favela’s en de rest van de stad het diepgewortelde stigma dat aan hen kleeft en degenen die er wonen” (p.30).

Uiteindelijk heeft dit stigma een negatieve invloed op favela-bewoners, met name de jeugd. De combinatie van lagere opleidingsniveaus en sociale vooroordelen betekent dat ze een zware strijd voeren. Het verhaal van armoede, minderwaardigheid en geweld wordt hier alleen maar door in stand gehouden.

Jonge mensen in favela’s worden vaak geconfronteerd met de keuze tussen het dode spoor ‘voortijdige schoolverlater of werkloosheid’ aan de ene kant en het dode spoor van de ‘korte levensverwachting voor degene in drugshandel’ aan de andere kant “(Perlman p.337). En dat is eigenlijk helemaal geen keuze.

EduMais’ doel is de jongeren van PPG te helpen dit verhaal te veranderen. Ze zijn getalenteerd, levendig, slim en verdienen de kans om hun potentieel te benutten. Door hun toegang tot onderwijs te vergroten, geven we ze de mogelijkheid om een ​​betere toekomst voor zichzelf te creëren.